داستان و نقد فیلم پیر پسر؛ شاهکار جدید سینمای ایران!

چند سالی بود که سینمای ایران یک اثر ماندگار و جذاب، خالی از کلیشه‌های درام‌های مرسوم و نخ‌نما شده، بی‌نیاز به تصویر کشیدن فقر و جامعه پایین دستی یا بالادستی‌ها یا حکایت‌های غیرکمدی و لوس‌بازی‌‍‌های بخندان به هر قیمتی (که البته حتی در خلق تبسمی هم موفق نیستند) فیلم جذاب و به یاد ماندنی نداشت و خوشبختانه که پیر پسر ساخته شد. اکتی براهنی فیلمی ساخت که هیچوقت از ذهن مخاطب پاک نخواهد شد و در کنار ماندگارترین آثار سینمای ایران باقی خواهد ماند. فیلمی که هم در کلاس جهانی است و هم مخاطب‌پسند. در ادامه قرار است به نقد فیلم پیر پسر بپردازیم پس همراه ایماژ باشید.

مشخصات فیلم پیر پسر

پیش از رفتن به سراغ بررسی و نقد فیلم پیر پسر؛ ابتدا سری به جدول مشخصات این فیلم خواهیم زد.

در ادامه تیزر فیلم پیر پسر را هم با خواهیم دید، تا با فضای کلی این شاهکار سینمایی آشنا شوید.

تریلر فیلم پیر پسر

برای تماشای تریلر فیلم پیر پسر روی ویدیوی زیر کلیک کنید:

داستان فیلم پیر پسر

داستان «پیرپسر» دربارهٔ خانواده‌ای سه‌نفره شامل غلام (با بازی حسن پورشیرازی) و دو پسرش است که در آپارتمانی قدیمی و دوطبقه زندگی می‌کنند. علی (با بازی حامد بهداد) و رضا (با بازی محمد ولی‌زادگان) دو پسر غلام هستند که هر کدام مادری جدا از دیگری داشته‌اند. دو پسر که در آستانهٔ میان‌سالگی قرار دارند، مصرانه تلاش می‌کنند پدر را راضی به فروش خانه کنند، اما غلام که مردی معتاد، دائم‌الخمر و هوس‌باز است هر بار از این کار طفره می‌رود و بیش از آنکه نگران آیندهٔ فرزندانش باشد، در پی لذت‌جویی و خوش‌گذرانی است.

رابطهٔ میان غلام و پسرانش هیچ شباهتی به روابط معمول میان پدر و فرزند ندارد و هر رویدادی که در جریان داستان رخ می‌دهد، این پیوند را پیچیده‌تر کرده و اندک عاطفهٔ باقی‌مانده را نیز به‌تدریج از میان می‌برد. فیلم با صحنه‌ای تکان‌دهنده آغاز می‌شود؛ جایی که علی و رضا، در حال گفتگو هستند. رضا از علی می‌خواهد که کار پدرشان را یک‌سره کنند و با حسرت از اینکه چرا دفعه قبل، وقتی پدر از حال رفته بود، کار را تمام نکرده‌اند، سخن می‌گوید.

مطالعه بیشتر: بهترین فیلم های سینمایی خوب ایرانی چند سال اخیر

نقد فیلم پیر پسر؛ هم فرم هم محتوا

پیش از هر چیز در نقد فیلم پیر پسر باید بگویم که این اثر ۳ ساعته هیچ پلان اضافه‌ای ندارد. هیچ کاراکتری را نمی‌توانی حذف کنی و بگویی بدون فلان کَس هم فیلم مسیر خودش را می‌توانست طی کند و نیاز به این کاراکتر نبود. هیچ نمایی برای کش دادن الکی زمان فیلم وجود ندارد و چه بسا که برخی از اتفاقات مهم فیلم هم در روایت تنها بیان می‌شود و اصلا به تصویر کشیده نمی‌شود.

نکته سوم اینکه مخاطب روی صندلی نشسته داخل فضای سینما، در طول ۳ ساعتی که از عمر فیلم در سالن تاریک روایت می‌شود، نه تنها خسته که بلکه هر لحظه غافلگیرتر هم می‌شود و احسنت باید گفت به بازی حسن خان پورشیرازی که به قطع می‌توان گفت بازی هم‌تراز با بزرگان سینمای جهان و چه بسا بهتر از برخی از آن‌ها ارائه داد و در پیر پسر به واقع یکه تازی می‌کند.

همین ۳ نکته در کنار بازی خوب حسن پورشیرازی، کافیست که امتیاز ۵ از ۵ را بگیرد و بدانید که با یک کار درجه A+ طرف هستید. اگر بخواهیم با زبان سینما صحبت کنیم باید بگوییم که روایت نه تقطیع دارد و نه حکایت‌های فرعی الکی. بازی‌ها درست و به اندازه هستند و قابلیت همراهی مخاطب را با خود دارند و حس همزادپنداری مخاطب را برمی‌انگیزد و عاقبت شخصیت‌ها برای مخاطب مهم است.

داستان فراز و فرودهای خوبی دارد و داینامیک درام را کاملا در خود پرورش می‌دهد و متناسب با هر گره، ساختار درام فیلم گسترش پیدا می‌کند و مدام رو به جلو می‌رود. قاب‌بندی‌ها شگفت‌آور هستند. کلوز شات‌هایی که در پیر پسر می‌بینید، کلوزشات‌های الکی و بی‌تمهیدی نیستند. هر کلوزشات بار درام فیلم را دوچندان می‌کنند و کاملا در خدمت روایت و تصویر سینمایی هستند.

در وهله اول پیش از هرچیزی روایت مهم است؛ «یک داستان خوب همیشه برنده است». روایت‌های تک خطی مثل داستان فیلم پیر پسر، روایت‌هایی هستند که شروع و پایانی منسجم دارند و اغلب روایت کننده‌ داستان زندگی شخصیت‌های اصلیشان هستند. اینجا هم همین است. فیلم در مجموع دارای چهار شخصیت اصلی است. درامی که حول محور این چهار شخصیت شکل می‌گیرد، گوشه‌های تاریک و نقاط خاکستری زندگی هر کدام را تا انتها به مخاطب عرضه می‌کند.

در طول ۳ ساعت فیلم شخصیت‌ها تصمیماتی می‌گیرند که این نقاط تاریک و خاکستری وجه‌شان یا زیادتر می‌شود و یا از آن‌ها کاسته می‌شود. در واقع درام این فیلم «درست عین خود زندگی است» و به همین خاطر است که چیزی اغراق آمیز نیست و قوانینی که فیلم وضع می‌کند تا داستانش را به پیش برد از همان ابتدای فیلم مورد قبول مخاطب واقع می‌شود.

در ادامه نقد فیلم پسر می‌توان به میزانسن‌ها و دکوپاژهایی که کاراکترها حول محول آن‌ها زیست می‌کنند هم توجه داشت. بافتی که شخصیت‌های پیر پسر در آن روایت را پیش می‌برند، بافتی فرسوده و تاریک است. این بافت جغرافیایی و زیسته شخصیت‌ها هم همگام با خود آن‌ها در طول قصه پیرتر و سیاه‌تر می‌شود. انگار که گویی شخصیت‌ها و خانه با هم در یک پیمان جداناشدنی هستند. ترکیب‌بندی‌های جذاب، فضای مرده و بی‌حس و حال خانه و حتی لباس‌ها و خودروهایی که هویت بخش کاراکترهای پیر پسر هستند،  با هم یکصدا می‌گویند که «ما در یک پیمان جداناشدنی هستیم».

برای جمع بندی این بخش از نقد فیلم پیر پسر باید بگویم که هر اثر سینمایی چه در غرب و چه در شرق، منظور آن‌هایی است که در دل مخاطب نقش می‌بندد فارق از دید سینمایی که به آن داریم، زمانی جریان ساز می‌شود که فارق از تمام کلیشه‌های مرسوم توانایی این را دارد که با جسارت قدم بر دارد و نوآوری کند. چند سال پیش «سرخ پوست» نیما جاویدی این کار را با سینمای ایران کرد و نشان داد که سینمای ژانری می‌تواند در دل سینمای بومی ما به زیبایی جای داشته باشد.

این بار پیر پسر اکتای براهنی این کار را با درام‌های نخ‌نما شده سینما کرد و قطعاً جریان‌ساز خواهد بود. مثل «درباره الی» «فروشنده» و اصغر فرهادی که موج نوی جدیدی در سینمای ایران پدیدآورند و اما متاسفانه فیلم‌سازان هم دوره به جای الهام، شروع به تقلید کردند. امیدوارم که همچین اتفاقی با جریان‌سازی که پیر پسر در سینمای ایران کرد پدید نیاید. فارق از این موارد، پیر پسر یک شاهکار سینمایی است.

مطالعه بیشتر: نقد فیلم بی همه چیز

بررسی فیلم پیر پسر؛ وقتی همه چیز تکمیل است!

داستان «پیر پسر» با الهام از شاهنامه و «برادران کارامازوف» داستانی عمیق و پرکشش را روایت می‌کند. اما فراتر از خط داستانی، این شیوه‌ی دراماتیزه کردن بی‌نظیر براهنی است که نفس‌ها را در سینه حبس می‌کند. این فیلم، همچون نوری امیدبخش، می‌تواند مطالبه‌ای جدی برای اکران عمومی باشد؛ مطالبه‌ای به همان فوریت رفع فیلترینگ، تا شاید سینمای ایران دوباره نفس بکشد و از این خواب زمستانی بیدار شود.

این فیلم نه یک روایت خانوادگی، بلکه یک مرثیه تاریک است؛ مرثیه‌ای برای پسرانی که در جهنم خانه‌ای به دست پدرانشان مدفون می‌شوند. «پیرپسر» بیش از آنکه یک درام خانوادگی باشد، تابلویی عریان از سقوط جامعه است که در آن، قدرت و ستم چنان ریشه دوانده‌اند که حتی مفهوم خانه را به گورستانی برای رویاها تبدیل کرده‌اند. در این تاریک‌خانه، هر شخصیت نمادی از رنج و تقلا است، و هر نفس، فریادی خاموش برای رهایی.

علی، همچون آتشی زیر خاکستر، در هر لحظه آماده انفجار است. او برای فرار از این گورستان پدری پناه به کتاب‌ها می‌برد، با این امید واهی که دانش، راه نجاتی از درد بی‌پایانش باشد. اما چگونه می‌توان از چنگال خاطرات تلخ و زخم‌های فراموش‌نشدنی رها شد؟ در مقابل، غلام، پدر خانواده، نه نوکر کسی، که بنده تمام‌عیار عقده‌ها و حقارت‌های درونی خویش است. لبخند او، شبیه به نمایش دندان‌های یک گرگ زخمی است که حتی در آستانه مرگ نیز به دنبال سلطه‌گری و قدرت‌نمایی است. او قبری حفر می‌کند که نه تنها برای دفن انسان‌ها، بلکه برای دفن تمام آرزوها و رویاهای بربادرفته شخصیت‌هاست.

در این میان، رضا، برادری است که میان تسلیم و عصیان معلق مانده. او نه جسارت فرار علی را دارد و نه خوی سلطه‌گرانه پدر را. او همچون آینه‌ای است که دو تصویر متضاد را منعکس می‌کند: نیمه‌ای که می‌خواهد بگریزد و نیمه‌ای دیگر که به طرز عجیبی به این گورستان پدری چسبیده است. و سپس رعنا وارد می‌شود؛ عشقی که در این گورستان رویاها جایی ندارد، اما خود نیز زخمی است. او زخم‌هایش را پشت خنده و بحث‌های فلسفی پنهان می‌کند، زنی که می‌داند هیچ راه نجاتی از این زندان تباهی وجود ندارد.

مطالعه بیشتر: بهترین فیلم های ایرانی از نگاه مردم 

تحلیل فیلم پیر پسر؛ مرثیه‌ای برای رستم و سهراب

«پیرپسر» یک تراژدی یونانی در قلب خیابان‌های تهران است، آمیزه‌ای تلخ از داستان رستم و سهراب که در آن خانه به مسلخی برای قربانی شدن پسر به دست پدر بدل می‌شود. نمادگرایی عمیق فیلم، از جمله حضور کتاب «برادران کارامازوف» که سوال از امکان نیک ماندن در دنیای ستمگر را فریاد می‌زند، و جمله «شتاب کردم که آفتاب بیاید؛ نیامد» که بر دیوار نقش بسته، همه به این حقیقت تلخ اشاره دارند که انتقام تنها چیزی است که در نهایت باقی می‌ماند. اکتای براهنی با کارگردانی هوشمندانه و بازی‌های درخشان، مخاطب را در سرگردانی و آشفتگی این گورستان پدری گرفتار می‌کند و فروپاشی ستون اصلی جامعه، یعنی خانواده، را با تمام تلخی‌هایش به تصویر می‌کشد.

مطالعه بیشتر: نقد فیلم صبحانه با زرافه‌ ها

امتیاز ایماژ به فیلم پیر پسر

و در آخر…

در پایان باید بگویم که سینمای رئالیستی ایران در دهه کنونی لاقل یک اثر درخور توجه به خود دیده است، فیلمی که زمینی است و مهم‌تر از همه وام دار شاهنامست. داستان پسرکشی و تکرار تراژدی تاریخی که اکنون که در هزاره فردوسی قرار داریم، ادای دین مهمی است به این شناسنامه فرهنگی. برداشتی آزاد از یک منبع اقتباسی جاودانه و جذاب. باید تشکر کرد از براهنی که ترجمه دیدن همچین فیلمی را برای ما فراهم کرد. 

سوالات متداول

فیلم «پیرپسر» درباره چیست؟

فیلم «پیرپسر» داستان مردی به نام «امیر» را روایت می‌کند که پس از ۱۵ سال از زندان آزاد می‌شود و در جستجوی حقیقتی مربوط به گذشته است. در این مسیر، رازهایی خانوادگی و اجتماعی برملا می‌شود.

کارگردان فیلم پیر پسر کیست؟

اکتای براهنی (فرزند رضا براهنی، شاعر و نویسنده سرشناس) نویسنده و کارگردان این فیلم است. این نخستین تجربه بلند سینمایی او محسوب می‌شود.

آیا فیلم در جشنواره فجر شرکت کرده است؟

بله، «پیرپسر» در جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۱ شرکت کرد و بازخوردهای متفاوتی از سوی منتقدان دریافت کرد. برخی بازی بازیگران و فضاسازی فیلم را تحسین کردند و برخی نیز آن را بیش از حد متأثر از سینمای خارجی دانستند.

بازیگران اصلی فیلم پیر پسر چه کسانی هستند؟

از بازیگران مطرح فیلم می‌توان به لیلا حاتمی، حسن پورشیرازی، حامد بهداد و… اشاره کرد

آیا فیلم پیر پسر ارزش تماشا دارد؟

نظرها متفاوت است. اگر به فیلم‌های معمایی، روان‌شناختی و درام‌های پیچیده علاقه‌مند هستید، «پیرپسر» می‌تواند برایتان جذاب باشد. البته برخی مخاطبان آن را کمی کند و پرادعا می‌دانند.